Transqafqaz.com oxucularını Azərbaycan Vətən Müharibəsinin 44 gününün gedişatını izləməyə dəvət edir.
Düz bir il əvvəl, 27 sentyabr 2020-ci ildə Qarabağ Vətən Müharibəsinin son döyüşlərə başladı. Həmin gün Ermənistanın işğalçı qüvvələri Azərbaycan ordusunun mövqelərini və iki ölkənin bütün cəbhəsi və bütün sərhədi boyunca dinc yaşayış məntəqələrini atəşə tutduqdan sonra Bakı torpaqlarını işğalçıdan azad etmək və vətəndaşların təhlükəsizliyini təmin etmək məqsədilə genişmiqyaslı əks-hücum əməliyyatına başlamağa qərar verdi.
Vətən Müharibəsinin ilk günü səhər saat 5-də başladı, Ermənistanın təxribatçı hücumundan sonra Azərbaycan ordusu işğal olunmuş ərazilərdə əks-hücum əməliyyatına başladı. Sonralar əks-hücum əməliyyatı “Dəmir yumruq” adlandırıldl.
Azərbaycan ordusunun ilk əks -hücumlardan cəmi iki saat sonra Ermənistan Müdafiə Nazirinin ölkəni tərk etdiyi bildirildi. Eyni zamanda müharibənin ilk dəqiqələrindən dinc yaşayış məntəqələrndən zərər çəkmiş azərbaycanlı mülki şəxslərin ilk foto sənədləri gəlməyə başladı.
Ermənistan Müdafiə Nazirliyindən ilk saxtakarlıqlar, feyk xəbərlər və erməni tərəfinin hərbi əməliyyatlar zamanı itkilərlə bağlı yalan məlumatlar verilməyə başlandı. Tezliklə Ermənistanın yeni hücumu qurbanlarının siyahısı dərc olundu .
Azərbaycan Müdafiə Nazirliyi işğal olunmuş rayonların erməni mülki əhalisinə müraciət edərək işğalçı qüvvələrin hərbi obyektlərindən kənar durmağa çağırdı. Saat 11-00 sonra separatçıların və mülki əhalinin Qarabağdan axını başladı.
Ermənistan Höküməti və marionetka-separatçı “Qarabağ höküməti” Azərbaycan torpağında ümumi səfərbərlik elan etdilər.
Azərbaycan Xarici İşlər Nazirliyi Ermənistanın Azərbaycanın cəbhə xətti boyunca və sərhəd yaşayış məntəqələrinə hücum cəhdləri ilə bağlı faktlar dərc edir. İlk beynəlxalq reaksiyalar:
– Rusiyadan düşmənçiliyə son qoymağa çağıran;
– KTMT münaqişəni sülh yolu ilə həll etməyi;
-ATƏT -in Minsk qrupu mülki əhalinin ölümünə görə təəssüfünü ifadə etməklə;
– Türkiyədən İrəvanın təcavüzünü pisləyən bəyanatlar verildi.
Vətən Müharibəsinin perspektivləri ilə bağlı ilk ekspert proqnozları səsləndirildi:
-İşğal olunmuş Azərbaycan torpaqlarının işğaldan çıxarılması qaçılmazdır;
-Azərbaycanın torpaqlarını işğaldan azad etməsi regional iqtisadiyyatın inkişafına müsbət təsir göstərəcəkdir.
Azərbaycan ordusunun əks hücumları üç istiqamətə yönəlmişdi:
- Murovdağ dağı istiqaməti. Murovdağın ələ keçirilməsi işğal edilmiş torpaqlardakı əsas yolu nəzarət etmək üçün tələb olunurdu;
- Tərtər-Ağdam istiqaməti. Ağdərə istiqamətində hücum edərək, düşmənin dağlıq ərazidə müdafiə xəttini dağıtmaq və işğalçıları əhəmiyyətli qüvvələrini oraya cəmləməyə məcbur etmək;
- Füzuli-Cəbrayıl istiqaməti. Quru qoşunlarının manevr imkanlarının yüksək olduğu ərazidə düşmənin müdafiə xətlərinin dağıdılmasını sürətli hücum ilə dağıtmaq.
Ermənistanın Baş Naziri Nikol Paşinyan respublikada hərbi vəziyyət tətbiq etdi. Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev Vətən Müharibəsinin başlandığı barədə əhaliyə ilk müraciətini etdi. Burada Bakının Ermənistan ərazisində heç bir hərbi hədəfinin olmadığını və Azərbaycan qoşunlarının torpaqlarının işğaldan azad etmək üçün öz torpaqlarında mübarizə apardığını vurğuladı.
İlk döyüşlər o qədər şiddətli və sürətli idi ki, Ermənistan əvvəlki müharibələrdən fərqli olaraq dərhal itkilərini etiraf etməyə məcbur oldu etməyə başladı. Sonra İrəvan hər gün öldürülən işğalçıların adlarını dərc etdi.
Günorta saatlarında İrəvan, erməni işğalçı qüvvələrin Azərbaycanın işğal olunmuş ərazilərindəki yollara nəzarəti ələ aldığı barədə feyk məlumatı bəyan etdil. Bu arada Ermənistan Müdafiə Nazirliyi işğalçı ordunun hələ də könüllülərə ehtiyacı olmadığını bildirdi, baxmayaraq ki, Paşinyan Ermənistanda hərbi xidmətdə olan bütün vətəndaşları hərbi qeydiyyat məntəqələrinə getməyə çağırmışdı.
Qarabağın azərbaycanlı icması erməni işğalçı qüvvələrinin Azərbaycandan dərhal çıxarılmasını tələb etdi. Tərtər bölgəsində Türkiyəli jurnalistlər atəşə tutuldu. Döyüşlər artıq işğal bölgəsində aparılsa da, Ermənistan qoşunları Azərbaycan Respublikasının dinc yaşayış məntəqələri boyunca “Smerç”, “Qrad” və toplardan atəşi davam etdirdi. Günortadan sonra vəziyyətlə bağlı ilk beynəlxalq danışıqlar baş tutdu:
-Rusiya Xarici İşlər Nazirliyi əvvəlcə İrəvan, sonra Ankara və bir qədər sonra Bakı ilə əlaqə saxladı.
Saat 13: 00-a qədər Azərbaycan ordusu artıq 30 ilə yaxın işğal olunmuş torpaqlarda bir çox yaşayış məntəqələrini artıq azad etmişdi :
- Füzuli rayonunun Qaraxanbəyli, Qərvənd, Horadiz, Yuxarı Əbdülrəhmanlı kəndlərini;
- Cəbrayılın Böyük Mərçanlı və Nuzqar kəndlərini;
- Bir saat yarım sonra Aşağı Əbdürəhmanlı məntəqəsi azad edildi.
Beləliklə, cənub istiqamətində işğalçıların müdafiə xəttinin yarılması bəlli oldu. Ağdərə istiqamətində və Murovdağda hakim yüksəkliklər Azərbaycan Ordusu tərəfindən nəzarət altına alındı.
Təxminən saat 14: 00-da, Avropa Şurasının rəhbəri Charles Michel, Avropa Şurasının Baş Katibi Maria Peichinovich-Buric, Avropa diplomatiyasının rəhbəri Josep Borrell, ATƏT sədri Edi Rama, NATO baş katibinin xüsusi nümayəndəsi Ceyms Appaturay və Papa Francis düşmənçiliyə son qoymağa çağırışları etdilər. Sonra Gürcüstan prezidenti Salome Zurabişvili də onlara qoşuldu.
İnformasiya cəbhəsində Ermənistan tərəfdən, Azərbaycan itkiləri ilə bağlı saxta, əvvəlcədən hazırlanmış arxiv sənədlərindən istifadə etməklə məlumatlar dövriyyəyə buraxıldı. Bu zaman Tərtər -Ağdam istiqamətində Azərbaycan qoşunlarının sürətlə irəlilədiyi, Ağdərə, Talış və Suqovuşandan separatçıların və işğalçıların təxliyəsi sürətlə davam edirdi. İlham Əliyev Azərbaycan Təhlükəsizlik Şurasını toplayaraq əks-hücum əməliyyatının ədalətsizliyə son qoyacağını vurğuladı.
Saat 15:00-dan sonra Vətən Müharibəsinin gedişatını əks etdirən ilk video sənədli film mətbuata çıxdı. PUA-nın zərbələri barədə oxşar filmlər daha sonra hər gün Azərbaycan Müdafiə Nazirliyi tərəfindən nəşr olunmağa başladı.
Saat 16:00-dan bir qədər əvvəl, hərbi əməliyyatların ilk saatlarında çıxılmaz vəziyyətə düşən Ağdərədəkı işğalçı qüvvələrdən təslim olmaları təklif edildii.
Eyni zamanda, Nikol Paşinyan beynəlxalq ictimaiyyətə ilk müraciətini etdi və burada Azərbaycan ərazilərinə erməni qoşunlarının daxil olacağına, Azərbaycan ilə qonşu olan ölkələrin torpaqlarına çatacaqları barədə genişmiqyaslı regional müharibə vəd etdi.
İran tərəfri atəşkəsə çağırdı, Qazaxıstan münaqişənin həllində vasitəçi olmağa hazır olduğunu bildirdi. Azərbaycanın rus icması da Ermənistanın təcavüzünün bütün Böyük Qafqazın sabitliyini təhdid etdiyini ifadə edərək dünya birliyinə müraciət etdi .
Erməni ordusunda ilkin itkilər o qədər böyük idi ki, saat 17:00 qədər respublikada qanköçürmə üçün qan tükənirdi. Nikol Paşinyan başqa bir təhdidə – Ermənistanın indiyə qədər etmədiyi Qarabağdakı separatçıların “müstəqilliyini tanımağa” hazır olması ilə bağlı bəyanat verdi və eyni zamanda Qarabağ ermənilərini və qanunsuz məskunlaşanları Ermənistana qaçmağa çağırdı .
Saat 17:30-a qədər 100-dən çox erməninin gorbagor olduğunu və bir o qədərinin yaralı kimi olduğu bildirildi. işğalçılar döyüş meydanında hərbi texnikanı tərk etməyə başladılar və Ağdərədən “müzəffər erməni ordusunun” qaçması video sənədləri dərc edildi .
Saat 18:00-dan bir qədər əvvəl Vətən Müharibəsinin ilk vacib hadisəsi – Murovdağ dağı azad edildiyi məlum oldu. Beləliklə, artıq sentyabrın 27-də Ermənistandan Ağdərəyə gedən yol kəsildi. İşğalçı qoşunlara yardım çatdırılması üçün ən əlverişli yolu itirildi.
Bundan sonra Ermənistanda 55 yaşına çatmamış bütün çağırışçılar üçün hərbi çağırışı rəsmən elan edildi. İlham Əliyev Azərbaycanda hərbi vəziyyət tətbiq etdi, lakin səfərbərlik elan edilmədi. Nikol Paşinyan ilk dəfə Rusiya Prezidenti (daha sonra hər gün Rusiya lideri ilə əlaqə saxlayacaqdı) Vladimir Putinə zəng etdi.
Təxminən saat 18:30 radələrində Xankəndidən separatçıların, işğalçıların və qanunsuz məskunlaşanların qaçdıqları məlum oldu. Ermənistan Azərbaycanla sərhəddə gedən döyüşlər haqqında saxta məlumat nəşr edərək, döyüşlərin yalnız Azərbaycan torpaqlarında aparıldığını bildirdi
27.09.2021-ci il səhər saatlarında Azərbaycanın Naftalan rayonunun Qaşaltı kəndində erməni tərəfinin top atışı nəticəsində 5 nəfərdən ibarət bütöv bir ailənin həlak olduğu bilindi. Azərbaycan Baş Prokurorluğu Ermənistana qarşı Beynəlxalq Tribunal üçün sənədlərin hazırlanmasına başladı. İşğalçı qüvvələrin sursat anbarlarının məhv edilməsi aktiv formada davam edirdi.
Axşam Estoniya Azərbaycanın işğal olunmuş torpaqlarında hərbi əməliyyatlarla bağlı BMT Təhlükəsizlik Şurasının iclasının çağırılması barədə təklif verdi. BMT-nin Baş Katibi Antonio Quterreş İlham Əliyev və Nikol Paşinyanla danışıqlar aparacağını vəd etdi. Nikol Paşinyan Ermənistan parlamentinin təcili çağırılmış iclasında Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün tanınmasına razılıq verməyi təklif etdi, lakin rədd edildi. İşğalçı Ermənistanın Qarabağdakı kuklaları bir sıra yaşayış məntəqələrinin Azərbaycan ordusu tərəfindən azad edildiyini etiraf etdilər. Döyüşlərə sonuncu reaksiya ABŞ-dan oldu .
Beləliklə, Vətən Müharibəsinin ilk günü, 27 sentyabr 2020-ci ildə, Azərbaycan ordusu cəbhənin şimal sektorundakı ən əhəmiyyətli nöqtəni – Murovdağ dağını, şimal -şərq sektorunda Talış və Suqovuşana doğru irəliləməyi və düşmənin müavimətini qırmağı bacardı. İşğalçıları təkcə Füzuli rayonunun yaşayış məntəqələrindən deyil, həm də işğal zonasının dərinliklərində yerləşən Cəbrayıl bölgəsinin kəndlərindən də qovulduqları məlum oldu.
Vahidov Qurban. Araşdırmaçı – analitik