Cənubi Qafqazda ictimai-siyasi və iqtisadi inteqrasiya ideyası regional diplomatiyanın əhəmiyyətli səylərini tələb edən çoxmərhələli prosesdir/ Xüsusən də burada nəzərə alsaq ki, klassik Nyuton mexanikasının üçüncü qanununun – hərəkət və reaksiya bərabərliyinin də işlədiyinin şahidi olarıq.
Azərbaycan və Türkiyə prezidentlərinin imzaladığı Şuşa Bəyannaməsinə münasibət bildirən Ermənistan Xarici İşlər Nazirliyi sənədin erməni xalqına qarşı yönəldiyini iddia edir. Bunun Ermənistanın onilliklər boyu davam edən işğalçılıq siyasəti olduğunu dərk etmir, qonşu dövlətlərin ərazilərinə iddialar irəli sürür, erməni xalqının deyil, beynəlxalq imperializmin, xaricdə yaşayan erməni diasporunun mənafeyinə xidmət edən siyasət yeridir. Ermənistanın revanşist mövqeyi ilk növbədə erməni xalqının özünə qarşı yönəlib. Ermənistanın bu barışmaz mövqeyi regionda sülh və təhlükəsizliyə ciddi maneədir.
Bütün mənalarda mütərəqqi olan inteqrasiya ideyası Cənubi Qafqaz ictimaiyyətinin (erməni) müəyyən təbəqələrinin müqaviməti ilə qarşılaşır, regionun resurslarını birləşdirərək ziddiyyətlərin aradan qaldırılması prosesinə birbaşa və ya dolayısı ilə mane olur. Açığı, regionda sülhün bərqərar olmasına açıq şəkildə qarşı çıxan siyasətçi və ictimai xadimlər Ermənistandadır.
Məsələn, “yerli kapital” ədalətli sahibkarlıq oyununa şərait yaratmaqda maraqlı deyil. Görünən odur ki, sərhədlərin açılması və yeni marşrutların yaradılması regionun iqtisadiyyatını bərpa edə bilər. Lakin, Cənubi Qafqazda maneəsiz iqtisadi məkanın yaradılması perspektivlərinə gəlincə, xatırlamaq lazımdır ki, üç onillikdə müəyyən ərazilərdə parçalanma şəraitində ixtiyarında olan resursu özünə hopdurmuş öz siyasi və iqtisadi elitası formalaşmışdır. Regionun inteqrasiyası Cənubi Qafqazın müəyyən ərazilərinin yarımblokada vəziyyətində parazitlik edən nəqliyyat, ərzaq və digər strukturları darmadağın etməyə qadirdir. İnformasiya texnologiyalarının və kommunikasiya vasitələrinin inhisarlaşması tədricən cəmiyyətin ətalətinə gətirib çıxarır. Eyni zamanda, inhisarçıların mənfəətini maksimuma çatdıran istehsal həcmləri aşağıdır və qiymətlər mükəmməl rəqabətdən xeyli yüksəkdir. Rəqabət olmadıqda xərcləri azaltmaqla maksimum qazanc əldə etmək uzun illər ayrı-ayrı regional biznes elitalarının siyasi platformasını maliyyələşdirməyə imkan verən optimal strategiyadır.
Erməni “alimlərinin” qədimliyi araşdırmağa üstünlük verən elmi ziyalıların marjinal dairələri psixi ziddiyyətlərin aradan qaldırılmasına heç də az zərərli təsir göstərmir. Siyasi tələbi təmin etmək, ardınca bəzi tədqiqatçılar tarixçilik və obyektivlik prinsiplərindən uzaqlaşaraq dövlətçiliyin formalaşmasına qərəzli baxışın lehinə gedirlər. Nəticə etibarı ilə adi erməninin öz ölkəsinin “uydurma” tarixi haqqında məlumatı var, lakin istisnasız olaraq bir-birinə əhəmiyyətli mədəni təsirə malik olan bütün region xalqlarının tarixi haqqında heç bir məlumatı yoxdur.
Cənubi Qafqaz xalqları arasında sülhə yönəlmiş ən zərərli siyasət müxtəlif ekstremist birliklərin əli ilə həyata keçirilir. Ekstremistlərin mötədil siyasətçi adlanan şəxslərin ağlına gətirdiyi fikirləri ifşa etmək vərdişi var. Regional ekstremizm mədəni revizionizm ideyasını özündə cəmləşdirərək marjinal elm anlayışları üzərində parazitlik edir.
“Dənizdən dənizə Böyük Ermənistan” bu mövcud olmayan ərazi ideyası inteqrasiya çərçivəsinə mane olan əsas amillərdən hesab edilə bilər. Bu fantastik ideologiyanın tərəfdarları hesab edirlər ki, konkret bir xalq, ermənilərin nümayəndələri idarə etməlidirlər regionu.. Bu “Böyük Ermənistan” utopik ideyası regional inteqrasiya şəraitinin yaranmasına imkan vermir. Nəticə etibarı ilə ona gətirib çıxaracaq ki, Ermənistan dövlətini itirmək kimi təhlükə üz-üzə qalacaqdır.
Ermənistan süni yaradılmış ölkədir. Ermənistan Azərbaycanla sülhdən qaçır, beynəlxalq təhlükəsizliyi təhdid edir. Türklərin düşməni olan erməni havadarları, Azərbaycanın dədə-baba torpaqlarında “Ermənistan” adlı qondarma dövlət yaratdılar. Bu ölkə region üçün təhlükə və təhdid mənbəyidir. Gürcüstan, İran, Türkiyə və Azərbaycana ərazi iddiaları ilə çıxış edir, regional dövlətlər arasında qarşıdurma yaradır.
Ermənistanın sülh müqaviləsindən yayınması, Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün tanınmaması deməkdir. Niyə belə vəziyyətdə Azərbaycan Ermənistanın ərazi bütövlüyünü tanımalıdır? Yuxarıda qeyd edildiyi kimi, bu qonşu “dövlət” Azərbaycan ərazilərində yaradılmışdır. Yəni İrəvan, Zəngəzur, Göyçə Azərbaycanın tarixi, ata-baba torpaqlarıdır. Ermənilərin, Ermənistanın və onun himayədarlarının Azərbaycanın ərazi bütövlüyünə hazırkı münasibəti adekvat reaksiya doğurur.
Vahidov Qurban. Araşdırmaçı – analitik