Ərəblərin xəyanəti

20/11/21 11:50

XX əsrin əvvəllərində. Böyük Britaniya, o vaxta qədər bölgədə gedən beynəlxalq siyasi proseslərin ətrafında və  Ərəbistan yarımadası da daxil olmaqla Orta Şərqdə öz mövqelərini möhkəmləndirmək istiqamətində ciddi irəliləyiş əldə etdi.

İngiltərənin Ərəbistanı müstəsna təsir dairəsinə çevirmək istəyi, ilk növbədə Süveyş kanalı və Fars körfəzi zonasından keçən kommunikasiyalara nəzarəti qazanmaq üçün Osmanlı təəbəsi olan ərəb elitasından məharətlə istifadə etdi.

Bu tapşırığın icrası üçün Qahirədə yerləşən İngilis nümayəndələrindən ərəb elitaları üzərində birbaşa və ya dolayı nəzarətin qurulmasını mümkün edən nəzarətin həyata keçirilməsini tələb edirdi. Onların xüsusi diqqətini 1908-ci ildə Osmanlı hökuməti tərəfindən Məkkənin şerif vəzifəsinə təyin edilmiş və ən nüfuzlu ərəb klanlarından olan, söykökü Məhəmməd Peyğəmbər (SAS) qohumluq əlaqəsi olan – Haşimilər klanını təmsil edən Hüseyn ibn-Əli əl-Haşimi fiquru çəkdi. Hüseyn ambisiyaları olan və geniş hədəfləri olan birisi kimi tanınırdı. Osmanlı hökumətinə loyallığını saxlayaraq, oğulları vasitəsi ilə əsasən Suriyada fəaliyyət göstərən ərəb millətçi təşkilatlarla gizli təmaslara girdi. 1913-cü və 1914-cü ilin fevralında Hüseyinin oğlanlarından biri olan Osmanlı parlamentinin keçmiş üzvü Abdallah, İngiltərənin Qahirədəki Baş Konsulu Lord Kitchener ilə iki dəfə görüşdü. Bu gizli təmaslar əsnasında Abdallah, Hicazda bir Türk əleyhinə qiyam olması halında İngilislərin kömək etmək imkanlarını aydınlaşdırmağa çalışdı. 1914-cü ilin sentyabrında Lord Kitchener, Böyük Britaniya ilə Osmanlı İmperiyası arasında hərbi əməliyyatların baş verməsi halında, Məkkə Şerifinin mövqeyini aydınlaşdırmaq üçün Abdallaha gizli bir mesaj göndərdi. 31 oktyabrda Qahirədə alınan cavab məktubunda Abdallah, atası adından İngilis silahlı qüvvələrinə hərtərəfli dəstək verəcəyinə söz verdi.

[Glubb J.B. Britain and Arabs. A Study of Fifty Years, 1908-1958. L., 1967].

1914-cü il oktyabr ayının ortalarında 1909-cu ildən bəri Qahirədəki Şərq İşləri Katibliyinə rəhbərlik edən R. Storrsun nümayəndəsi Məkkəyə gəldi və Haşimilərlə danışıqlara başladı. O vaxta qədər Abdallah, qardaşı Faysal kimi, əsasən Suriyada və Mesopotamiyada fəaliyyət göstərən gizli ərəb millətçi təşkilatlar olan Əl-Fatat və Əl-Əhd ilə sabit əlaqələr qurdu.

Türk əleyhinə qiyama hazırlaşan gizli cəmiyyətlərin liderləri Məkkənin nüfuzlu hökmdarına xüsusi ümidlər bəslədilər və eyni zamanda Böyük Britaniyanın dəstəyini almağa çalışdılar.

1914-cü ilin oktyabrında, Türk Sultanının cihad elan edəcəyi halda Hindistan və Misirdəki müsəlmanların əhval-ruhiyyəsinə təsirindən narahat olan İngiltərə rəhbərliyi, Məkkə Şerifi ilə əlaqələrin gücləndirilməsinə icazə verərək və onun nüfuzundan istifadə edərək islam cihadının mümkün təsirini təsirsiz hala gətirməyə çalışdı. 1914-cü ilin Noyabr ayında Hüseyin İngilislərin Hicaza təcavüzü təhlükəsini motivasiya edərək “cihad” a rəsmi dəstəkdən yayındı

[Marlowe J.  Arab Nationalism and British Imperialism.  A Study in Power Politics. L., 1961.].

Vahidov Qurban. Araşdırmaçı – analitik. İrəvan Türk Cumhuriyyəti MIllət Şurası və Strateji Araştırmalar Komisiyasının üzvü