Dekabrın 10-da “demokratiya sammiti”ni açan ABŞ prezidenti Jozef Bayden dünyada demokratiya məsələlərində geriləməni tənqid edib.
Bayden Beynəlxalq Demokratiya İnstitutunun bu yaxınlarda yaydığı hesabatdan sitat gətirərək deyib ki, ABŞ da daxil olmaqla, bütün demokratiyaların yarısından çoxu son 10 ildə zəifləyib. “Geriyə doğru hərəkətin nəzarətsiz şəkildə davam etməsinə imkan verəcəyik? Yoxsa bəşəriyyətin tərəqqisini və insan azadlığını irəli aparmaq üçün birgə baxışa və cəsarətə malik olacağıq”, – deyə o sual edib. Amerika prezidenti öz nitqində xaricdəki avtoritar hökumətlərin ünvanına da sərt çıxış edib. Onun sözlərinə görə, bu sözükeçən insanlar öz hakimiyyətlərini möhkəmləndirməyə, öz təsirlərini bütün dünyaya ixrac etməyə və genişləndirməyə, repressiv siyasəti və təcrübəni problemlərin həllinin ən effektiv üsulu kimi təqdim etməyə çalışırlar.
Aydındır ki, “demokratiya sammiti”nə ABŞ-a rəqib olan qlobal və regional güc mərkəzlərinin dəvət olunmaması ilk növbədə Birləşmiş Ştatların demokratiya faktorundan öz siyasi məqsədləri üçün istifadə etməsinin təzahürüdür. Unutmayaq ki, demokratiya ABŞ-ın öz hegemonluğunu təmin etməsi üçün irəli sürülmüş strategiyanın tərkib hissəsi hesab olunur. Əks halda demokratik rejimlərin olmadığı Konqo, Zambiya, Filippin kimi ölkələr həmin sammitə dəvət almazdılar. Bəs Paşinyanın belə bir tədbirə qatılması Moskva – İrəvan münasibətlərində gərginliyi nə dərəcədə dərinləşdirə və Bakı bundan yararlana bilərmi?
Ermənistan Baş naziri Nikol Paşinyan xarici işlər nazirlərinin müavinləri səviyyəsində baş tutacaq “3+3” və ya “3+2” öncəsi görüşdə iştirak edəcəyini açıqladı.
Nikol Paşinyan İrəvanın əvvəlki mövqeyini təkrarladı ki, Ermənistanın digər ölçülü formatlarda iştirak etdiyi məsələlər həmin platformada müzakirə olunmasa, format Ermənistan üçün maraqlı ola bilər. Bu halda, çox güman ki, söhbət ATƏT-in Minsk qrupunun böyüklüyündən, müharibədən sonrakı üçtərəfli miqyasdan gedir ki, onun çərçivəsində mümkün demarkasiya prosesi açılacaq.
“3+3” təşəbbüsü, məlum olduğu kimi və ya müxtəlif tərəflərin bəyan etdiyi kimi, Türkiyəyə məxsusdur, amma İran da, Rusiya da bunu dəstəkləyir. Təbii ki, Rusiya və İranın buradakı mövqelərində müxtəlif motivlər var, qeyri-bərabər şərtlər çoxdur. Onların həlli üçün imkanlar olub və olacaq.
İrəvanda düşünürlər ki, Ermənistana münasibətdə bu, çox təhlükəli və arzuolunmaz hesab edilir, çünki o, Qərb dövlətlərini və ya digər oyunçuları kənarda saxlamağa ünvanlanıb. Bununla belə, bütün məsələ daha çox Qərb oyunçularının mövqelərindən, onların regiondakı rolu uğrunda nə dərəcədə mübarizə aparmağa hazır olduqlarından asılıdır.
Bu mənada İrəvanın düşüncəsinə görə, Minsk qrupunun həmsədrliyinin ölçüsü mühüm əhəmiyyət kəsb edir ki, bu da ən azı regionda müxtəlif oyunların təminatıdır.
Türkiyənin isə bu tədbiri irəli sürməsinin əsas motivi Ermənistan-Azərbaycan məsələsidir. Həmçinin Rusiya üçtərəfli ölçüdə xüsusi rolunu Türkiyəyə verməkdə maraqlı olmayacaq. Amma burada da şərait ABŞ-la aparılan müzakirələrdən asılıdır. Ümumiyyətlə, bu, şübhəsiz ki, kifayət qədər mürəkkəb prosesdir və burada İrəvanın güzəştlərə getməkdən başqa çarəsi yoxdur. Yeri gəlmişkən, bu baxımdan maraqlıdır ki, Nikol Paşinyan ABŞ prezidenti Co Bayden tərəfindən həyata keçirilən Demokratiyanın Müdafiəsi Assambleyasında təşəbbüsü ilə iştirak ərəfəsində nazir müavinləri səviyyəsində “3+3”ün ilkin iclasında iştirak edəcəyini elan edir. Konfrans 9-10 dekabr tarixlərində onlayn keçiriləcək.
Moskva isə Baydenin təşəbbüsündən narazılığını bildirib. Və təbii ki, İrəvanın Assambleya ilə vəziyyəti balanslaşdırmağa çalışması, rəsmi Kreml tərəfindən yaxşı qarşılanmır.
Bayden öz çıxışında həmçinin mühüm bir bəyanat səsləndirərək, “azad və müstəqil KİV-lərə dəstək”, “korrupsiyaya qarşı mübarizə”, “demokratik islahatçılara dəstək” və “azad və ədalətli seçkilərin müdafiəsi” məqsədilə 424 milyon dollardan çox vəsait ayırmaq təşəbbüsünü açıqlayıb.
Lakin bu sammitlə bağlı fərqli yanaşmalar mövcuddur. Misal üçün, bu, həm də anti-Rusiya toplantısı adlandırılır. Çünki Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyan da ora dəvət alıb. Əvəzində Ermənistanın bir nömrəli müttəfiqi Rusiya, həmçinin Azərbaycan, Türkiyə, digər türkdilli dövlətlər, əksər ərəb-müsəlman ölkələri, Çin isə orada yoxdur. Həmçinin, Avropa Birliyinin üzvü olan Macarıstan dəvət almayıb, amma Hindistan çağırılıb. Bu necə bir demokratiya sammitidir?!
Vahidov Qurban. Araşdırmaçı – analitik