Əfqanıstanda nəinki bütün ABŞ kəşfiyyat birliyi, ümumiyyətlə Vaşinqtonun bu ölkə ilə bağlı strategiyası uğursuz oldu
ABŞ -ın Əfqanıstana 7 oktyabr 2001 -ci ildə başlayan müdaxiləsi 20 il sonra 31 Avqust 2021 -ci ildə sona çatdı.
Əslində Əfqanıstanda nəinki bütün ABŞ kəşfiyyat birliyi, həm də Vaşinqtonun bu ölkə ilə bağlı ümumi strategiyası və İslam respublikasında müvafiq strategiya çərçivəsində fəaliyyət göstərən bütün institusional quruluşlar uğursuz oldu.
Uğurlu bir terrorla mübarizə strategiyası çərçivəsində planlaşdırılan kəşfiyyat fəaliyyətlərinin, milli maraqlar daxilində, potensial problemlərin və ya təhdidlərin həllinə yönəlməsi vacibdir.
Bu baxımdan, kəşfiyyatın terrorla mübarizədə əsas funksiyaları, əvvəlcədən xəbərdarlıq alaraq terror hücumlarının qarşısını alacaq zəruri həllər hazırlamaqdır.
Bildiyiniz kimi, ən çətin coğrafi bölgələrdən birində yerləşən Əfqanıstana “imperiyalar qəbiristanlığı” deyilir. Burada keçmişdə İngiltərə və ya Sovet İttifaqı kimi “yenilməz” imperiyalar məğlubiyyətə uğradı. ABŞ-da Əfqanıstanda sarsıdıcı bir məğlubiyyət aldı.
Bu ölkəni “yenilməz” edən və bu coğrafiyada təsirli bir kəşfiyyat şəbəkəsi qurmağı çətinləşdirən amillər hansılardır?
Ondan başlayaq ki, bu ölkənin vizual sərhədləri təxminən 100 il əvvəl ingilislər tərəfindən cızılmışdı. Əslində, Əfqanıstanda qeyri-təbii sərhədlərə bölünmüş bir çox etnik azlıq yaşayır. Məhz çoxlu sayda etnik qruplara görə bu ölkədə birlik yarana bilməz. Bu qruplar kimliklərini qorumaq üçün hər zaman təcrid olunmuş vəziyyətdə yaşamışlar.
Yəni Kabildə yerli və ya xarici bir idarənin bütün ölkəni idarə etməsi çətindir. Bundan əlavə, hər bir etnik qrupun öz prioritetləri var. Bu o deməkdir ki, Amerika kəşfiyyatının bu qruplardan biri ilə əməkdaşlığı başqalarının maraqlarına ziddir. Bir çox fərqli etnik qrupun olması və yerli dillərdə danışması ABŞ kəşfiyyat məmurlarının işini çətinləşdirirdi.
Bildiyiniz kimi, xarici ölkədə kəşfiyyat fəaliyyətinin uğuru kəşfiyyat işçilərinin yerli dildən istifadə etmə qabiliyyəti ilə birbaşa bağlıdır.
Digər tərəfdən, Əfqanıstanda dağlıq bölgəyə nəzarət, idarəetmə və monitorinq çətin bir məsələdir. Bunlarda ABŞ-ın inkişaf etmiş siqnal kəşfiyyatını (SIGINT) və elektron kəşfiyyatı (ELINT) səmərəli istifadə edə bilməməsinə səbəb oldu. Çətin coğrafi şərtlər ABŞ kəşfiyyatının pilotsuz təyyarələrdən istifadə etməsini də çətinləşdirdi.
Bundan əlavə, Əfqanıstanın çətin coğrafi mövqeyi dayanıqlı təchizat zəncirinin qurulmasını qeyri-mümkün etdi və ABŞ kəşfiyyat məmurlarının məlumat şəbəkəsi vasitəsi ilə müntəzəm ünsiyyət qurmasını çətinləşdirdi. ABŞ kəşfiyyat işçiləri üçün bölgələrarası səyahət də çətin və təhlükəli hala gəldi.
Bütün bu amillər kəşfiyyat məmurlarını ABŞ kəşfiyyat fəaliyyətini xeyli çətinləşdirən hücumlara və adam oğurluğuna qarşı daha sərt tədbirlər görməyə məcbur etdi.
Əcnəbilərə qarşı yerli düşüncələri və İslam ənənələri, öz növbəsində ABŞ kəşfiyyat məmurları ilə yerli əhali arasında sağlam əlaqələr qurmağı çətinləşdirdi.
Bu səbəbdən Amerika kəşfiyyatı tez-tez yerli vətəndaşların köməyindən istifadə edirdi ki, bu da Vaşinqtonun büdcə xərclərini artırırdı. Bəzən “yerli köməkçilərin” diletantlığı təhlükəsizlik məsələlərinin çətinliyinəzəi səbəb olurdu.
Nəhayət, Əfqanıstanın bölgədəki məhdud imkanları ABŞ kəşfiyyat işçilərinin yerli şəraitə və coğrafiyaya uyğunlaşmasını çətinləşdirdi. Bir Amerika kəşfiyyat məmuru şəraitə tam uyğunlaşandan sonra səlahiyyətlərinin sonu yaxınlaşırdı. Kəşfiyyat məmurlarının dezavantajlı ərazilərdə qalma müddətinin uzadılması müxtəlif problemlərə səbəb ola bilər, xüsusən də onun vəzifədən kənarlaşdırılması. Kəşfiyyat məmurlarının dezavantajlı ərazilərdə qalma müddətinin uzadılması müxtəlif problemlərə səbəb olurdu.
Gördüyümüz kimi, ABŞ-ın Əfqanıstanda məğlubiyyətində səbəblərindən biri də səhv kəşfiyyat siyasətinin qurulması oldu.
Vahidov Qurban. Araşdırmaçı – analitik