XAQANİ ƏDƏBOĞLU
AVMVİB Mətbuat Xidmətinin rəhbəri
Türklər öz tarixlərinə sahib dura bilsələr dünya xalqları tarixsiz qalarlar…
(Əvvəl: https://fedai.az/?p=59993)
Avrosentrik ksenofobiya
Bu fikir ondan ibarətdir ki, ən mühüm proseslər məhz Qərb sivilizasiyasının paylanması sahəsində baş verir. Digər qitələrdə baş verənlər tarixi müəyyənləşdirmir və bəşəriyyət üçün heç bir əhəmiyyət kəsb etmir.
Elmdə dünyaya bu yanaşma tənəzzülə uğrayaraq “tərəqqiçiliyə” – fənlərarası inamın rasional inkişaf yolunun, biliyin yeganə qanuni forması kimi elmin və ictimai münasibətlərin mərkəzində kapitalizmin yeganə düzgün yol olduğuna inandırır. Nitsşe sayəsində fəlsəfədə belə bölgü çox vaxt əsas məqamlarla müqayisə edilən rasional prinsiplər, “dionisçilərin” heysiyyatları və “apollonçuların” ağılı başlanğıc saymalarını ziddiyyətli olmasını ortaya qoyur. Bu, mədəniyyətlərin inkişafında yeganə mümkün yoldur, yalnız Qərb sivilizasiyası bu yolu keçmişdir və bu səbəbdən də o, ən yaxşısıdır. Bütün digərləri, aşağı olanlar, ona bərabər olmağa can atmalıdır. Bu, Veberin rasionallıq nəzəriyyəsinin nümunəsində aydın görünür. Veber hesab edirdi ki, Avropa sivilizasiyası sənaye inqilabı vasitəsilə inkişafın prinsipcə yeni mərhələsinə, formal olaraq rasional cəmiyyətə keçid etdi. Veberi irqçilikdə və ya ksenofobiyada ittiham etmək çətindir, o, sosial elmlərə böyük töhfə vermiş böyük alimdir, lakin onun bu mülahizəsi avtomatik olaraq Qərbi planetin başına qoyur.
Avropanın keçdiyi yol yeganə düzgün yoldur və onun alternativi yoxdur. Odur ki, digər sivilizasiyaların və mədəniyyətlərin öz inkişafında Qərbdən nümunə götürməkdən başqa yolu yoxdur. Əgər Qərb dünyası həmişə tarix və mədəniyyətin mərkəzi olubsa, onda humanitar və sosial elmləri öyrənmək, Avropanı mərkəzə qoymaq müəyyən məna kəsb edə bilərdi. Lakin Qərb sivilizasiyası cəmi 200 ildir ki, planetdə hökmranlıq edir.
Fərz edək ki, svilizasiya 19-20-ci əsrlərdə Qərbin qeyd-şərtsiz liderliyi ilə həqiqətən də inkişaf edib. Buna, ağdərililərin irqi üstünlüyü deyil, bir sıra başqa amillər səbəb olub. Əslində, avropalıların uzaq əcdadları bu qitəyə gələndə Avropanın gələcək uğurları dönməz xarakter alıb.
Jared Diamondun Avropa sivilizasiyasının inkişafda niyə digərlərindən bu qədər irəlidə olması haqqında «Mikroblar, Silahlar və Polad» adlı mükəmməl kitabını oxuyun.
Qədim dünyada və antik dövrdə təxminən eyni inkişaf səviyyəsində olan bir neçə sivilizasiya var idi: Yunan-Roma mədəniyyətinin ərazisi, Fars, Çin, Hindistan. Bəşəriyyət üçün ən vacib proseslər bir neçə nöqtədə baş vermişdi. Orta əsrlərdə Avropa yoxsul periferiyaya çevrilmişdi. Mədəniyyət mərkəzi isə müsəlman dünyası və Çin idi. Bütün dünya hökmranlığı isə tam Türklərə məxsus idi — Misir Məmlüklərindən tutmuş Çin də daxil hökmdar taxtlarında türk Xaqanlar oturmuşdular. İranda Səfəvilər, Anadoluda Osmanlılar, Misirdə Məmlüklər, Orta Asiyada Teymurilər, Hindistanda Babur şah, Çində Ugedey və s.
Bunu açıq-aydın sübut edən bəzi faktları təqdim edirik.
Tədqiqatçılar deyirlər ki, tarixin ən zəngin adamı XIII-XIV əsrlərdə yaşamış Mansa Musa adlı Mali sultanı olub. Onun sərvəti bugünkü məzənnə ilə təxminən 400 milyard dollar qiymətləndirilir. Bir gün o, Ərəbistandakı müsəlman ziyarətgahlarını ziyarət etmək qərarına gəldi. Sultan özü ilə minlərlə və tonlarla qızıldan ibarət bir yol pulu götürdü və səxavətlə qarşılaşdığı hər kəsə hədiyyə etdi. Bu cür səxavət Şərqdə qızıl bazarının ciddi şəkildə çökməsinə səbəb oldu.
Orta əsrlərdə Avropanın Asiyadan geri qalmasını yaxşı göstərən başqa bir misal: 13-14-cü əsrlərdə İngiltərə kralının ordusunun sayı 10 min nəfəri aşa bilməzdi. Eyni zamanda, XIII əsrdə Rusiyaya hücum edən Çingiz xanın ordusunun kiçik bir hissəsinin sayı, müxtəlif hesablamalara görə, 20-150 min arasında dəyişirdi.
Hətta Yeni Əsrdə də Avropa həmişə mütləq lider olmayıb. 1683-cü ildə Asiyanın böyük hissəsini fəth edən türk ordusu xristian dünyasının mərkəzindəki əsas güclərdən birinin paytaxtı Vyananı az qala ələ keçirmişdi. Avropalılar birləşərək hansısa möcüzə ilə qalib gəldilər və türklərin Qərbə genişlənməsi dayandırıldı.
Amma bütün bu tarixi gerçəkliklər tarixdən silindi. Türkün tarixdəki rolunu kiçiltməklə öz rollarını böyütməyə çalışırlar. Səlib yürüşlərinə diqqət edin. Hər kəsi — hətta quldurları, adam əti yeyən yamyamları yığıb yürüş edən Avropa, eyni üslubla Amerikanının yerli əhalisini məhv etdi. Tam bir barbarlıq və vandallıq avropalıların xislətidir. Bütün bu yaramazlıqlarını türklərin adına yazmaqla öz iyrəncliklərini pərdələməyə çalışmaları bu gün də Avrosentrizm adıyla davam etdirilir. Baxın Anadoluda türk şəhidlərinin ətini yeyən səlibçilərin varisləri, Avropadan olan işğalçıları «humanist», amma Türk Fatehlərini qan içən, əzazil, qətliam törədən və s. kimi təqdim edirlər. Çingiz Xan, Sultan Mehmet, Əmir Teymur barədə uydurduqları qətliamlar bu günədək heç biri təsdiq olunmayıb. Qum şəhərində kəllədən qüllə yaratmaq yalanını uyduranlar, arxeoloji axtarışlara həvəslə girişsələr də bir dənə də olsun insan kəlləsi tapa bilməyiblər.
Həqiqəti yazmış Şarl Lui Monteskyö’nün Türklər haqda yazdıqlarını xatırlayın: «…dünyanın heç bir ulusu fatehlik şöhrəti və əzəməti ilə tatarlarla (türklərlə,turkmanlarla) yarışa bilməz. İranın hökmdarları onlardır. Kirin və Kistapsın taxtında təntənə ilə oturan onlardır. Onlar Moskovani diz çökdürüblər. Onlar Türk adlanıb Avropada, Asiyada və Afrikada nəhəng fatehliklər edib dünyanın üç qitəsində ağalıq ediblər. Hələ qədim zamanlara nəzər salsaq, görərik ki, Roma imperiyasını darmadağın edənlər də onların nəsilləridir. Çingiz xanın zəfərləri ilə qarşılaşdıranda İsgəndərin qələbələri nədir ki? Bu müzəffər ulusun yalnız tarixçiləri çatışmayıb ki, onların ağlasığmaz qələbələrinin şöhrətini yaysınlar. Nə qədər ölməz əməllər sonsuzluğa gömülüb. Tatarlar tarixlərini bilmədiyimiz nə qədər dövlətlər qurublar. Bu döyüşkən ulus öz gündəlik şöhrəti ilə məşğul olub, əbədi yenilməzliyinə inanıb keçmiş qələbələrinin əbədiləşdirilməsi qayğısına qalmamışdır». Qaynaq: Şarl Lui Monteskyö («İran məktubları» 1721).
Tarixi hadisələrin əhəmiyyəti təhrif olunur və biz bütün dünya üçün həqiqətən də mərkəzi olan tarixi prosesləri öyrənmək əvəzinə, bütün diqqəti tamamilə yerli mövzulara yönəldirik, qlobal proseslərin əksəriyyətinə məhəl qoymuruq. Orta əsrlərin və qismən də Yeni Dövrün tarixini öyrənmək və Avropanı mərkəzə qoymaq, aşağıda göstərilən iki mələyi şəkildəki ən mühüm element hesab edərək, Sikstin Madonnasını öyrənmək kimi bir şeydir.
Ləyaqətsiz unutqanlıq
Seçkilər demokratiyanı öldürürmü?
Konkistadorların Amerika hindularının orijinal mədəniyyətini necə kobud şəkildə məhv etmələri, qəddar qul tacirlərinin və müstəmləkəçilərin qara Afrikanın yaranmaqda olan sivilizasiyası üçün heç bir şans buraxmaması barədə artıq çox yazılıb. Kütləvi tövbə və bu hadisələrin yanlışlığını dərk etmək ola bilər, amma bu itirilmiş mədəniyyətlərlə tanış olmaq istəyi nədənsə kifayət etmir. Qərb özünün öyrənilməsinə diqqət yetirməklə daima ən dəyərli təcrübəni əldən verir. Bəşəriyyət üçün böyük əhəmiyyət kəsb edən hadisələrin əhəmiyyətinin Qərb mədəniyyəti və təhsili tərəfindən necə aşağı salındığına dair bəzi nümunələr var.
Əla nümunə Mezoamerika mədəniyyətləridir. Mayya və İnklər haqqında nə qədər mənasız mistifikasiya, nə qədər anti-elmi cəfəngiyyatlar yazılıb, lentə alınıb! Bu mədəniyyətlərin öyrənilmədiyini söyləmək axmaqlıqdır — lakin onların əsl tarixi, bəzən Avropa mədəniyyətini üstələyən nailiyyətləri yalnız kifayət qədər dar bir tarixçi dairəsinə məlumdur. Adi insanlar üçün isə Mayya və İnklər qanlı qırğın qurbanları, Apokalipsis təqvimləri və ola bilsin ki, yadplanetlilərdir.
Türklərə məxsus Ağ Piramida 1000 metr diametrində 155 metr hündürlükdədir. O, Gizza piramidasından 10 dəfə böyükdür. Ərazidə 100 piramida var. Altay türkləri mükəmməl insan mumiyalama texnikasının mükəmməl biliciləridir. Misir sivilizasiyalarının eyforiyasından əvvəl Uyğur bölgəsində Misir piramidalarında daha çox piramidalar var idi. Çin hökuməti bu piramidalara girişi qadağan edib. Çünki bu piramidalar içərisində türkcə yazılıb. Arxeoloqların içəri girməsinə icazə verilmir. Çünki bu zaman hər şey üzə çlxar və dünya tarixini yenidən yazmaq lazım olar.
Bizə daha yaxın olan başqa bir misal Çingiz xan imperiyasıdır. Ruslar üçün Çingiz xan tatar-monqol boyunduruğudur, uzun müddət dağıdıcı köləlik dövrüdür və başqa bir şey deyil. Avropalılar üçün — barbarların başçılıq etdiyi Şərqdə böyük bir despotik imperiyadır. Nə bizim, nə də avropalıların daha çox bilməsinə ehtiyac yoxdur, bütün bu hadisələr yalnız Avropaya necə təsir etdiyi əsasda şərh olunur.
Rus ideoloqları tez-tez Rusiyanı Qızıl Ordanın varisi adlandırırlar, lakin biz Qızıl Orda haqqında da demək olar ki, heç nə bilmirlər. Bu arada Çingiz xan Volqadan Laosa və Yakutiyadan Hindistanın cənubuna qədər demək olar ki, bütün Asiyanı ələ keçirdi ki, bu da onu tarix üçün, məsələn, Makedoniyalı İsgəndərdən qat-qat əhəmiyyətli və maraqlı bir şəxs edir. Parlaq komandir və strateq olan Çingiz xan həm də yenilikçi idi və bütün dünyanı çox dəyişdi. Bu gün kömrük qaydaları və ticarət yolları onun cızdığı və yazdıqlarıdır.
Çingiz Xan İmperiyası Roma İmperiyasından 5 dəfə böyük idi və təxminən özünü zirvədə sayan Britaniya İmperiyasından da böyük idi.
Tatarlar Asiya boyunca malların hərəkət sürətini bir neçə dəfə artırmağa imkan verən lojistika sistemi yaratdılar. Çingiz Xan İmperiyası tam peşəkar bürokratiyanın yaradıldığı və rəsmi vəzifələrə yalnız peşəkarların sahib olduğu ilk dövlət idi. 14-cü əsrdə Qərbi Avropada toxuma parçalara tətbiq edilən «tatar» epiteti ən yüksək keyfiyyət və dəbdəbənin sinonim idi — buna həm Çauserdə, həm də Dantedə rast gəlmək olar.
Çingiz xan imperiyası Qərbi bir çox fərqli texnologiyalarla zənginləşdirdi. Sonda onlar Avropaya yerkökü və qarabaşaq gətirdilər.
Onların xidməti, bütün bunları özləri yaratmalarıyla bitmirdidı. Onlar sadəcə olaraq insanlara, xalqlara və mədəniyyətlərə qarşılıqlı fayda üçün ünsiyyət qurmağı öyrətdilər. İmperiya Macarıstandan Koreyaya sərbəst bilik və mal mübadiləsi üçün bir məkan yaratdı. Tatarlar onlara müqavimət göstərənlərə qarşı qəddar idilər, lakin qərəzli münasibət onlara yad idi. Ona görə də imperiyada müxtəlif dinlər, mədəniyyətlər çiçəklənir, heç kim heç kimi sıxışdırmağa cəhd etmirdilər.
Avropada cadugərlər yandırılarkən Asiyanın ən yaxşı həkimləri, riyaziyyatçıları və filosofları Türk saraylarında sərbəst şəkildə təcrübə mübadiləsi aparırdılar. Çingiz Xan İmperiyasının bəşəriyyətin inkişafına verdiyi töhfəni, bəlkə də Roma və Britaniya İmperiyasının birgə töhfəsi ilə müqayisə etmək olar. Lakin Çingiz xanın böyük yaradıcılığı haqqında bildiyimiz hər şey, əsarət və bir neçə fantastik film haqqında məlumatlar ilə məhdudlaşır.
Ən mühüm tarixi mövzuların Qərb sivilizasiyasına təsiri baxımından ya birtərəfli təsvir olunduğu, ya da ümumiyyətlə, diqqətdən kənarda qaldığı hallar çoxdur.
Məsələn, Qərbi Afrikanın öz unikal mədəniyyətini yaradan və görünür, inanılmaz dərəcədə zəngin olan qədim dövlətlərini də xatırlaya bilərsiniz. Qayğısız alicənablığı ilə qızıl bazarını alt-üst edən Sultan Mana Musa, hakimiyyəti dövründə min ilə yaxın mövcud olan bu ənənənin davamçısı olmuşdur.
Ancaq ümumi təhsil və populyar tarix üçün Afrika bir neçə min ildir ki, bəzi dəhşətli dərəcədə inkişaf etməmiş insanların yaşadığı bir yer sayılır, sanki onlar sadəcə ağ insanların dənizin o tayından gəlib onları bir muncuq üçün alacaqları anı gözləyirdilər.
Romalılar hər şeyi etrusklardan öyrənmiş və sivilizasiyasını etrusklardan almış olduqlarına görə, beləliklə, onlara qarşı güclü nifrət bəsləyirdilər. Hər bir Romalı Etrusklara aid olan hər şeyi qırıb əzməyə can atırdı.
Romalılardan əvvəl İtaliyanın ilk sakinlərinin Etrusklar olması həqiqəti bütün dünyada elm adamları tərəfindən qəbul edilmişdir. Arxeoloji tapıntılar, nə Roma, nə də Yunan mədəniyyətinə aiddir … Etrusk dili çox fərqlidir, heç bir Avropa qəbiləsinə bənzəmir. Bütün tapıntılar, dil araşdırmaları, ictimai həyat, iman, İtaliyanın ilk sakinləri olan Etruskların türk olduğunu sübut edir …
Romalılardan əvvəl İtaliyanın ilk sakinlərinin Etrusklar olması həqiqəti bütün dünyada elm adamları tərəfindən qəbul edilmişdir. Arxeoloji tapıntılar, nə Roma, nə Yunan mədəniyyətinə aiddir … Etrusk dili çox fərqlidir, heç bir Avropa qəbiləsinə bənzəmir. Bütün tapıntılar, dil araşdırmaları, ictimai həyat, iman, İtaliyanın ilk sakinləri olan Etruskların türklər olduğunu sübut edir …
Avrosentrist alimlər İtaliyada məskunlaşan ilk insanların şübhəsiz ki, romalılar olmadığını qəbul ediərək, yekdilliklə razılaşdılar: «Bu xalq qədim yunanlar deyil … Və bu insanlar heç bir başqa Avropa millətinə də bənzəmir … Dilləri, adətləri, həyatları ilə estetik anlayışları ilə çox fərqlidirlər. Amma etrüsklərin, əslində türsakların kimliyi barədə susmağa üstünlük verərlər. Çünki alternativ yalanları yoxdur. Etrüskların qurd dastanı və türklərin qurd dastanı əsasən motivlərlə eynidir.
Etrüsklar və türklərin Allaha inamları birdir. `Şaman` mədəniyyəti hər ikisində mövcuddur. Bütün müqəddəs şeylər həm Etrüskdə, həm də türklərdə bənzərdir. Məsələn, Doqquz, Etrusklar üçün də, Türklər üçün də uğurlu rəqəm sayılır. Bütün türk ənənələri Etrüsklərdə yaşadılırdı.
Qədim türklərdə qadınlar da çox əhəmiyyətli və müqəddəs hesab olunurdu. Etrüsklərdə də qadın eyni statusa malikdir. Etrük məzarları Orta Asiyadakı Türk məzarları ilə eynidir. Asiyada oxşar bir ox və ya metal güzgü «əkizi» Etruskların arxeoloji tapıntıları arasındadır. Bundan əlavə, Orta Asiyada heykəllərdə istifadə olunan naxışlar Etrüsklərdə də mövcuddur. Bütün dünyadakı elm adamları Etrüsk dilinin heç bir Avropa dilli kimi olmadığını söyləyirlər. Ancaq kimə bənzədikləri barədə susurlar. Ancaq Etrüsk dili, qədim türk ilə demək olar ki, eynidir.
Türk dilində olduğu kimi, Etrüskcədə də fel cümlənin sonunda gəlir. Fellərin, sifətlərin, subyektlərin istifadəsi tam olaraq türk dilindəki kimidir. Etrüsk türk dilinin ən qədim formasıdır … Və qədim Avropa tayfalarında bunların heç biri yoxdur. Etrüsklərdə nə varsa, əsasən qədim türklərdə də o var. Məsələn, ARISTOFAN və SOFOKL kimi yazıçılar da PELASQ -TYRRHEN adından birgə istifadə etməyə başlamışdılar. PELASQLAR e.ə. 3000-çü illərdə şimaldan gələn və Yunanıstanda məskunlaşmış millətin adı idi. ETRÜSKÇƏYƏ çox yaxın olan dillər qeyri-hind-Avropa dilidir. Türk dili kimi. Bu dildə kiçik dağın adı TEPAE = TEPE adlanırdı! Pelasq adına gəlincə isə bu ad sak adıyla yanaşı türklərdə Balasaqun, Balasak kimi işlənməsi orta əsrlərə qədər davam edib.
Genetika mütəxəssisi doktor Alberto Piazza Toskano, Etruskaya yönəlmiş üç şəhərdə, Volterra, Murlo və Casentinoda cəmi 263 nəfərdən alınan qan üzərində tədqiqat apardı. Şimali və Cənubi İtaliya, Cənubi Balkanlar, Siciliya, Sardiniya, Limni Adası və Anadoludan gələn qan nümunələrinin DNT testlərini 1264 DNA- sı ilə müqayisə etdi, ən yaxın olaraq türklərii ilə və Türkiyədə yaşayanlarla bu DNA-ların eyni olduğunu söylədi. Əlavə etdi ki, beş nəfərin DNT-si sınaqlarda (2017) Lidiya bölgəsi ilə tam uyğun gəlib.
Atillanın atlı süvarilərindən qorxub meşələrə qaçan avropalılar bu gün ortaya cəngavərlik «tarixi» qoyur. Çingiz Xanın gəlişindən qorxub zirehli geyimlərlə qaçarkən çaylarda və arxlarda boğulan Avropa zadəganları nədənsə yaddan çıxıb? Amma dəmiri kəşf edən, metalı əridib dəmir emal edən, dəmirə su verib polada çevirən, öz milli əlifbalarını ixtira edən və yüzlərlə daş kitabə yazan, köçəri həyatı asanlaşdırmaq üçün təkərli araba icad edən, keçə evlərində (yurtlarda) yaşamaqla ailə həyatlarını asanlaşdıran, at əti yeyib südünü içərək sağlam bir həyat sürən türklər bu işləri görəndə avropalıların nə etdiyini bilirsinizmi?..
Türklər dəmir və saxsı qablar istehsal edərək həyat tərzlərini inkişaf etdirdilər, dəzgahlarla xalı, kilim, qumaş toxumuş, iplərdən paltar toxuyaraq geyinmiş, ilk dəfə hərəkətli hərf sistemiylə kitablar çap etmişdilər. Barıtı icad etdilər və şənliklərdə atəşfəşanlıq etdilər.Daim ata mindikləri üçün «um» adlandırdıqları uzun şalvar (şalvar) geyərək baldırlarını qorudular. Çimmək üçün hamamlar tikdilər, arabalarda səyyari hamam gəzdirdilər. Çünki türklər axan suların ruhu olduğunu bilirdilər və suyu isitdikdən sonra çimmək üçün hamam tikmələri bununla bağlı idi. XX əsrdə elm suların ruhu olmasını elmi fakt kimi qəbul etdi.
Bəs, o əsrlərdə Avropada yaşayan və Ari irqdən ağ dərili, mavi gözlü, sarışın, Hind-Avropa dil ailəsində bir-birinə qohum olan ağ adamların əcdadları, Qotlar, Viziqotlar, Ostroqotlar, Vandallar, Vikinqlər, Danlar, Britonlar və digər qəbilələrin mədəniyyətləri necəydi?
Ser Austen Henri Layard və Rawlinson kimi alim-diplomatlar, 1800-1880-ci illər arasında aparılan arxeoloji tədqiqatlarda Assuriya, Babil, Şumer və s. kimi qədim sivilizasiyaların qalıqlarını üzə çıxardılar. Bu qazıntılarda Austen Henri Layardın məsləhətçisi olan Şotlandiyalı memar Ceyms Ferqusson 1876-cı ildən əvvəlki dövrdə asiyalıların haqqını asiyalılara, turanlıların haqlarını turanlılara verməyi planlayan The Rock-cut Temples of India («Hindistanın qayaüstü məbədləri») ilk nəşrini 1845-ci ildə nəşr etməli idi. Ceyms Ferqusson (1808-1886) həyatının böyük bir hissəsini həsr etdiyi qədim memarlıq haqqında əsərlərinin sonunda bildirir ki, “6000 il əvvəl Avropada arilər deyil, Asiya Turanlıları üstünlük təşkil ediblər. Berinq boğazını keçərək Amerika qitəsini Kristofer Kolumbdan çox-çox əvvəl kəşf edən bu Asiya əsilli Turanlıların öz qabaqcıl sivilizasiya və inanclarını Yaxın Şərq, Şimali Afrika, Avropa və Amerika kimi bütün dünyaya yaydıqlarını elmi dəlillərlə ortaya çıxarmışdı.
Ümumiləşdirək. Elm bütün bu əsrlər boyu zərərli ön mühakimələrə qalib gəlməyə çalışır, lakin digər sahələr buna uyğun gəlmir. Həm təhsil, həm də populyar mədəniyyət hələ də avrosentrizmin əsarətindədir.
Xatırladım ki, Avrosentrizmə qarşı ilk çıxışları əfsuslar olsun ki, biz özümüz etməmişik. 1800-cü illərdə Mərkəzi və Şərqi Avropada üç millətçi hərəkəti görürük. Bunlar Pangermenism, Panslavism və Panturanizmdir. Prussiya kiçik dövlətləri birləşdirərək Alman dövlətini birləşdirdi. Pangermanizm, Orta Avropada kiçik dövlətlərə bölünən almanların birliyini müdafiə edən bir hərəkət kimi ortaya çıxdıqda, bu birliyin təmin edilməsi çox sayda Alman sülalə dövlətlərinin ortadan qaldırılmasını tələb etdi (Hans Kohn, Encyclopaedia of the Social Sciences, (Hans Kohn, İctimai Elmlər ensiklopediyası), c.2, s.57).
Avrosentizmə qarşıya ortaya qoyulan Turan termini isə 1847-ci ildə ilk dəfə Bunsen tərəfindən, ari və sami olmayan xalqları təsvir etmək üçün istifadə edilmişdi (Turani Nepek, Uj Idok «Lexikona, c.12, s. 5934). Bunsenin ortaya qoyduğu bu nəzəriyyə, alman dilində təhsil alan İngilis dilçi Fredrix Maks Müller ilə məşhurlaşdı (F. Max Müller, The Science of Language (Dilin Elmi), Cilt 1, s.33).
Slavyanlar və germanlar tərəfindən məhv edilməsi düşünülmüş macarlar arasında da Turan mənşəli millətçi ideyalar yayılmağa başladı (Charles W. HOST, «The Turks and Soviet Central Asia» The Middle East Journal, 1958, c. 12, Nu.3, s.263).
Turan sözünün mənşəyi barədə Avestada, İranın əfsanəsində məlumatlar var. (Maria Antonina Czaplicka, The Turks of Central Asia in History and the Present Day, s. 18-19; Vlademir Minorsky, The Encyclopaedia of Islam, c. 4, s. 878-879).
İrandakı müharibəni Firdovsi öz əsərində Turan hökmdarı Əfrasiyabla (Alp Er Tunqa) aparılan İran savaşları kimi izah edir. Turan sözü «Kutadgu Bilig» də də qeyd olunur. Divanü Lügat it-Türkdə bu qəhrəmanın (Alp Er Tunga) ölümü ilə əlaqədar söylənilən sağu (ağu) ilə anılır.
İbn-i Rust və Qardizi üzərindən günümüzə gələ bilən, əsli itirilmiş olan Buxaralı Ceyhaninin müşahidələrində Macarlar Türklərin bir qolu olaraq göstərilməkdədir (Laszlo Gyula, The Magyars, s.193-196; C. A. MacArtney, The Magyars in the Ninth Century, s. 206-209; Ramazan Şeşen, İslam Coğrafyacılarına Göre Türklər və Türk Ölkələri, s. 132).
Laroussedəki məlumatlara görə, IX əsrdə Şərqdən gələn Macarlar (Fin-Oğur) mənşəli tayfa peçeneqlər tərəfindən Karpatları aşmaq məcburiyyətində buraxıldı. 1000-ci ildə Papa tərəfindən Saint Istvana göndərilən tac ilə daha sonra Bizans İmperatorunun göndərdiyi tacı əlavə olunmasıyla meydana gəlmiş olan Macarların Müqəddəs tacı üzərində Bizans tərəfindən 1071-ci ildə göndərilən qisimdə «Türklərin padşahı Gezaya» ifadəsi qeyd eilmişdir (Güula, məs., 210). Bizans imperatoru VIII Constantine Porphyrogenitus 948-952-ci illər arasında yazdığı əsərində Macarlardan Türk, ölkələrindən Türkiyə olaraq söz etmişdir. Əsərdə «Arpad, Türklərin böyük şahzadəsi» ifadəsi yer almışdır (Geniş məlumat üçün bknz: Constantine Porphyrogenitus, De Administrando Imperio, ed. Gy. Moravcsik, trans. RJH Jenkins, rev. Ed., Dumbarton Oaks Center for Byzantine Studies, Washington 1967). Macarıstan əfsanələrində də XIII əsrin başından etibarən, Hun-Macarıstan birliyi ifadəsi işlədilməyə başladı.
«Hunor — Magor» adı verilən əfsanədə Hunların və Macarların Hunor və Magor adlı iki qardaşdan gəldikləri hekayə edilməkdədir. Simon Kezainin 1283-cü il ətraflarında yazdığı təxmin edilən Gesta Hungarorum, XI əsrin sonu, XII əsrin başlarında yazılan Anonymusun Gesta Hungarium və XIV əsrdəki Mark Kaltinin Chronicon Pictu vindobonense adlı əsərlərində, bu əfsanəyə Macarların mənşəyini açıqlamaq üzrə yer verilmişdir (Güula, s.177-190). Yəni Turan sözü ilk dəfə Macarlar tərəfindən istifadə edilmişdir. Minorskiy, 1839-cu il tarixində Turan termininin «Böyük Türk Yurdu» mənasında Macarlar tərəfindən istifadə edildiyini yazmışdı (Minorsky, a.g.e., s. 880-881). Macarlar 1870-ci ildə Turançılıq tədqiqatını inkişaf etdirmək üçün Budapeşt Universitetində bir Türkologiya kafedrası qurdular.
1910-ci ildə siyasətçi və tarixçi Kont Pal Teleki öndərliyində Budapeştdə Turan Cəmiyyəti (Turani Tarsasag) quruldu. Bir çox məşhur ictimai şəxsiyyəti, elm adamlarını və ulusçu şairləri əhatə edən cəmiyyətin məqsədi «Avropadan Asiyaya, Devenyden Tokioya qədər Turanı axtarmaq», «qardaş xalqlar arasında birliyi təmin etmək və Turancı birlik şüurunu yaymaq» idi. (Tarık Demirkan, Macar turancılar, s. 27-28) «Turancılığın, yəni Macar olmanın birinci tapşırığı (…) Turan ölkəsini öyrənmək və bunu yaymaq» idi. (Demirkan, a.g.e., s. 27-28) Macar Turan Cəmiyyətinin 1913-cü ildə etibarən Turan adlı bir jurnalı nəşr edilir. 1920-ci ildə doqquz Turancı cəmiyyət və birliyin iştirakı ilə Macarıstan Turan Federasiyası (Magyarorszag Turanı Szövetseg) quruldu.
Həm 1941-ci ildə, həm də bu gün Macarıstanda Turançılar hakimiyyətə gəldilər…
Azərbaycan bir türk ölkəsidir və Turan ideyasının yarandığı ölkədir. Amma bu istiqamətdə ən geridə qalmış və hətta bu ideyaya qarşı mübarizə aparan bir ölkə kimi xarakterizə edilir. Bəlkə yanılıram. Kaş yanılaydım…