1918 -ci il mayın 30 -da Batumda (Batum Sülh və Dostluq Müqaviləsi) Gürcüstan, Azərbaycan, Ermənistan və Türkiyə nümayəndə heyətləri arasında danışıqlar başladı və iyunun 4 -də Türkiyə hökuməti ilə Gürcüstan Respublikası, Azərbaycan Respublikası və Ermənistan Respublikası.ilə Sülh və Dostluq haqqında Sazişin bağlanması ilə başa çatdı.
Ön planda Zaqafqaziya Seyminin dağılmasından sonra müstəqilliyini elan edən yeni dövlətlərin sərhədlərinin müəyyən edilməsi məsələsinin həlli idi. Batumidə Azərbaycan və Ermənistan nümayəndələri arasında Azərbaycanın Aleksandropol əyaləti daxilində 9 min km2 olan bir erməni kantonunun yaradılması haqqında müqavilə imzalanmışdır. İrəvan şəhəri ermənilərə dövlət paytaxtı olaraq Zəngəzura və Elizavetpol quberniyasının bir hissəsinə, yəni Qarabağa olan iddialarından imtina etmək şərti ilə verildi.
Gürcüstan, Azərbaycan və Türkiyə, Aleksandropol vilayəti daxilində Ermənistanın müstəqilliyini (9 min km2) tanıdı, Ermənistanın müstəqilliyinin elan edildiyi dövrdə, Aleksandropol əyalətində say tərkibinə görə türklər daha üstün idilər.
Ermənistan Cümhuriyyətinin yaradılması və İrəvanın ermənilərə verilməsi şərtləri belə idi:
- 1828-ci ildə Türkmənçay müqaviləsi imzalandıqdan sonra ermənilər Çar Rusiyasının bu ərazilərinə (Qərbi Azərbaycan, Qarabağ) köçürüldükləri üçün ermənilərin Zəngəzur və Dağlıq Qarabağa heç bir iddiası olmamalıdır.
- Ermənilər bolşevik-daşnak Şaumyanla danışmalı və Azərbaycan əhalisinin kütləvi şəkildə məhv edilməsini və soyqırımını dayandırmalıdır.
- Lazım gələrsə, ermənilər Azərbaycanla Konfederasiya yarada bilərlər.
Erməni tərəfi razılaşmaya və müqavilənin imzalanmasına baxmayaraq, imza etdikləri müqavilənin şərtlərini yerinə yetirmədilər.
Vahidov Qurban. Araşdırmaçı – analitik