Ankara ilə Abu Dabi arasındakı əlaqələr illər ərzində rəqabətlə formalaşaraq müəyyən edildi. İndi fərqli bir istiqamətə yönələrək maraqlı situasiya yaratmışdır. Bu həftə Birləşmiş Ərəb Əmirliklərinin Milli Təhlükəsizlik Müşaviri Şeyx Tahnun bin Zayed Al Nahyan, Ankarada Türkiyə Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğanla görüşdü. Bu, 2016-cı ildən bəri ilk yüksək səviyyəli rəsmi səfər idi.
Türkiyənin TV və Radio Şirkəti TRT World, iki ölkə arasındakı əlaqələrin son bir neçə ildə, xüsusən də regional siyasətdə rəqabət və gərginliklə əlamətdar olduğunu qeyd edir. Buna baxmayaraq, artıq bir neçə aydır ki, normallaşma əlamətləri müşahidə olunur və Şeyx Tahnunun səfəri ikitərəfli münasibətlərdə yeni mərhələyə səbəb ola biləcək mütərəqqi addımların pik nöqtəsi oldu.
Regional rəqiblər
BƏƏ ötən illər ərzində Yaxın Şərq siyasətində həlledici rol oynamağa çalışdı və bu məqsədlə bir çox münaqişələrdə iştirak etdi. Əbu-Dabi rəhbərliyi hərbi imkanları və ənənəvi xarici siyasət alətləri ilə yeni bir regional nizam yaratmaq istədi. Bu strategiyanın vacib bir komponenti, BƏƏ -nin istədiyi regional siyasi nizamın qurulmasında əsas maneə olaraq gördüyü Türkiyənin xarici siyasətə müdaxiləsinin qarşısının alınması idi.
Siyasi və hərbi potensialı məhdud olduğu üçün Yəmən, Liviya və Suriyada məqsədlərinə çata bilməyən Əbu-Dabi rəhbərliyi nəinki Türkiyə ilə etibarlı münasibətləri, həm də ərəb xalqları və onların liderləri qarşısında etibarını itirdi. BƏƏ-nin İsraillə münasibətləri normallaşdırmaqla bağlı razılaşması və Yəmən və Liviyadakı əksinqilabi siyasətləri bölgə ictimaiyyətini daha da narazı saldı.
Dəyişən regional və qlobal mühit BƏƏ-ni Türkiyə ilə münasibətlərdə dəyişiklik etməyə və ərəb dünyası ilə bağlı siyasətinə yenidən baxmağa məcbur etdi. Bu çərçivədə Türkiyə BƏƏ-nin xarici siyasətinin prioritet sahələrindən biri olaraq qəbul edildi.
Baş verən dəyişikliyi bir neçə səbəblə əlaqələndirmək olar:
1.Türkiyə ilə Misir, Qətər və Səudiyyə Ərəbistanı arasındakı münasibətləri normallaşdırmaq səyləri;
2.ABŞ -da lider dəyişikliyi;
3.Covid-19-un mənfi iqtisadi təsiri;
4.Türkiyənin durmadan güclənən hərbi imkanları və regional gücdən dünya səviyyəsində gücə çevrilməsi həlledici rol oynadığı görünür.
BƏƏ-nin ən yaxın müttəfiqləri olan Misir və Səudiyyə Ərəbistanı, Türkiyə ilə bağlı siyasətini dəyişdi, bu da Əbu-Dabinin Ankaraya münasibətinə təsir etdi.
Geosiyasi dəyişikliklər
BƏƏ-ni Türkiyə ilə münasibətləri normallaşdırmağa sövq edən əsas problem, qonşu ərəb dövlətlərin təcavüzkar regional strategiyaları nəticəsində Əbu-Dabinin daha da təcrid olunma ehtimalıdır. Proses, BƏƏ-nin Misirin qanuni prezident Məhəmməd Mursinin devrilməsini dəstəklədiyi 2013 -cü ildə hərbi çevrilişlə başladı. Sonrakı dövrdə BƏƏ əks-inqilabi siyasətini davam etdirdi, nəticədə ictimaiyyət Əmirlik rəhbərliyinin bölgədə demokratik prinsiplərin təbliğinə sadiqliyinə şübhə etməyə başladı.
BƏƏ və Səudiyyə Ərəbistanının başçılıq etdiyi Qətərin blokadası bölgədəki əksər oyunçular üçün açıq bir dönüş nöqtəsi oldu. BƏƏ Qətərə qarşı təcavüzkar və barışmaz mövqe tutmağa davam edərkən, Küveyt və Oman da daxil olmaqla regional tərəfdaşları Əmirliklərin rəhbərliyinə inamını itirdilər və regional siyasətlərində Əbu -Dabidən uzaqlaşmağa çalışdılar.
ABŞ prezidenti Co Bayden seçildikdən sonra BƏƏ və Səudiyyə Ərəbistanı blokadanı dayandırmaq məcburiyyətində qaldılar və bununla da etibarsız tərəfdaşlar kimi tanındılar. BƏƏ Qətər böhranının nəticələrinə görə açıq şəkildə məğlub oldu.
Bundan əlavə, Abu Dabi rəhbərliyi bölgədəki ən əhəmiyyətli müttəfiqi Səudiyyə Ərəbistanının etibarını itirdi. Bu, ən ciddi şəkildə iki ölkə arasında toqquşmaların yaşandığı Yəməndə özünü göstərdi. 2020 -ci ildə Abu Dabi, Ər -Riyadın qəzəbinə səbəb olan Səudiyyə Ərəbistanı ilə məsləhətləşmədən hərbi müdaxiləsinə son qoymağa qərar verdi. Səudiyyə Ərəbistanı və BƏƏ -nin bir çox məsələlərdə fərqli siyasətlər apardığı sonrakı dövrdə iki ölkə arasındakı gərginlik tədricən artdı.
Bu arada ABŞ bölgədəki siyasi və hərbi varlığını tədricən azaldaraq çoxillik əməliyyatlarını tamamlayır. Nəticədə, müttəfiqləri, xüsusən də BƏƏ, Vaşinqtona getdikcə daha az güvənir və yeni regional və qlobal oyunçularla əməkdaşlıq üçün yeni imkanlar axtarırlar. Bu çərçivədə Rusiya və Çin kimi ölkələrlə münasibətlərini yaxşılaşdıran BƏƏ, Türkiyə ilə davam edən gərginliyi yenidən nəzərdən keçirməyin zəruriliyini hiss etdi.
Hazırda Türkiyəyə rəsmi nümayəndə heyəti göndərən BƏƏ rəhbərliyi Ankara ilə əlaqələri genişləndirmək istədiyi görünür. Türkiyənin Suriyadan Dağlıq Qarabağa qədər Yaxın Şərqdəki xarici siyasət uğurları Əbu-Dabinin mövqeyinin yenidən nəzərdən keçirilməsinə təsir etdi. Ankara, BƏƏ-nin dəstəklədiyi sərkərdə Xəlifə Həftərdən fərqli olaraq Liviyanın beynəlxalq səviyyədə tanınan mərkəzi hökumətinə dəstək verdi.
Əmirliklərdə qərar qəbul edənlər, Türkiyənin milli maraqlarına uyğun olaraq Afrika qitəsində, Balkanlarda və Qafqazlarda müttəfiqləri ilə bərabər əldə etdiyi uğurlardan qorxurlar.
Hər iki tərəfin meylləri və konstruktiv əlaqələri münasibətlərin yaxşılaşmasının əlaməti olaraq görülsə də, qarşıdakı günlərdə tərəflərin daha konkret addımlar atmaq istəyəcəyi aydın olacaqdır. Hər iki tərəfin təşəbbüslərinə baxmayaraq, yaxınlaşma asan olmayacaq. Münasibət ciddi zərər görmüşdür. Qətərdə olduğu kimi, etibarın yenidən qurulması zaman alacaq. Abu Dabi rəhbərliyi bir zamanlar əzəli rəqibləri olan Türkiyə və Qətəri əlaqələri normallaşdırmağa inandırmaq üçün çox çalışmalı olacaq.
Ankara, son vaxtlar Türkiyəyə qarşı qarşıdurma hərəkətləri səbəbilə təsirli bir regional oyunçu halına gələn BƏƏ-nin normallaşma öhdəliyini nümayiş etdirmək üçün konkret təşəbbüslərlə çıxış edəcəyini gözləyir. Digər tərəfdən, Türkiyə BƏƏ ilə iqtisadi maraqlarına uyğun olaraq müsbət əlaqələr saxlamalı və regional problemlərə fərqli yanaşmaların ortaya çıxmasını minimuma endirə biləcək mexanizmlər tətbiq etməlidir.
Vahidov Qurban. Araşdırmaçı – analitik