Amerika geri çəkilmədi , bəs indi nə olacaq?
Prezident Putin dünyanı alt-üst etməyə çalışdı. Cenevrə, Brüssel və Vyana danışıqlar platformalarında Rusiya Qərbdən öz mövcudluq tərzinə yenidən baxmağı tələb etdi. Moskva: “ya tələblərimizi qəbul edəcəksən, ya da peşman olacaqsan” dedi. Qərb bundan imtina etdi. Lakin Rusiya üçün Qərb artıq mövcud deyil – Rusiya üçün Amerika var və onun siyasi “gopları” var.
Rusiyanın qəzəbə, hədə-qorxuya çoxdan gedirdi. Amerikanın çaşqınlığı, ləngliyi Kremlin əzələ nümayiş etdirməsinə sövq etdi. Kremli riskli qambit oyuna getməyə vadar edən başqa bir vəziyyət də var. Putin Qorbaçov və Yeltsin dövrünü arxivə təhvil verdi. Gündəlikdə avtokratiyanın “onurğa sütununu” və imperiyanın “torpaqlarını toplamaq” vəzifəsi gündəmə gətirildi. Ona görə də keçmiş qaydaları “sıfır” vəziyyətinə gətirmək, SSRİ-nin dağılması nəticəsində yaranan əvvəlki nizamı bərpa etmək və onun memarı – ABŞ-ı oyuna əvvəldən başlamağa məcbur etmək lazımdır.
Ukrayna və “NATO stop” bu konteksdə bir səbəbdir. Rusiya raket və döyüş başlıqlarından kənara çıxan siyasi dizaynda dəyişiklik tələb edir. Söhbət hələ də ABŞ hegemonluğuna söykənən dünya nizamının yenidən formatlaşdırılmasından gedir. Bu o deməkdir ki, Amerika öz mahiyyətindən – missionerlikdən, “demokratiyanın” təbliğindən, transatlantik əməkdaşlıqdan və liderlik istəyindən əl çəkməlidir. Bir sözlə, Amerika özü olmaqdan əl çəkməlidir.
Kremlin ABŞ-ın özündən imtina etməyə hazır olduğunu tələb etməsi düzgündürmü? Əgər rus fırıldağı, rus imperiya ambisiyaları, rus işğalları davam edirsə bunu Amerikadan tələb etməyi haqqı varmı? Türk Birliyi üçün istər Rusiya, ABŞ olsun eyni dərəcədə sümürgəçidir, imperialistdir, işğaçıdır. Rusiya və ABŞ-ın Suriyada, Qarabağda PKK terrorçularının və işğalçı Ermənistanın havadarlıq etmələrini Türk dünyasında heç kim unutmayıb.
Putin indiyə qədər qalib kimi görünürdü. O, Qərbi heç bir şərt qoymadan masa arxasına oturmağa məcbur etdi. Mümkün olmayanı müzakirə etməyi tələb etdi. O, Baydenin Qərb lideri kimi reputasiyasını masaya qoydu və avropalıların öz prinsiplərini müdafiə etmək qabiliyyətini önə çəkdi.
Rusiya öz təzyiqinə bəhanə kimi siyasətə blef atdı: NATO Rusiya üçün təhlükədir. Bu arada prezident Makron bu yaxınlarda NATO-nun “beyin ölümü” keçirdiyini iddia etdi. Qərb ekspertləri NATO-nun gücünün şişirdilmiş olduğunu iddia etməyə başladılar. RAND-ın son hesabatında deyilir: “Rusiya yaxınlığında regional münaqişə Qərbin məğlubiyyəti ilə başa çata bilər”. Başqa bir Amerika mərkəzinin (CEPA) hesabatı da oxşar nəticə çıxarır: “Rusiya 1991-ci ildən sonrakı təhlükəsizlik amilini bir neçə saat ərzində məhv edə bilər!” NATO-nun Avropadakı Çox Yüksək Hazırlıqlı Birgə İşçi Qrupunda 3500 əsgərinin fəaliyyətə başlaması üçün beş gün vaxt lazımdır. Aİ yalnız 5000 əsgərdən ibarət çevik reaksiya qüvvəsi yaratmaq arzusundadır.
Belə çıxır ki, Rusiya Avropada “təhlükəsizliyi” qoruyur. Amma bu işə yaradı və Qərb Moskva ilə kompromis axtarmağa başladı. Sonsuz danışa bilərsiniz. Rusiya yenidən sevimli mövzusunu müzakirə etmək üçün dünya müzakirə prosesinin başındadır: “Ya müharibə, ya sülh”. Lakin SSRİ dövründə hər iki tərəf qarşılıqlı düşmənçiliyin idarə olunması haqqında razılığa biliblərsə, indi əvvəlki 30 ili, xarabalığa təslim etmədən bunu etmək mümkün deyil.
Hələlik Avropa nəhəngləri Moskva ilə mübahisə etmək istəmir. “Politico” yazır: “Bayden Putinlə sərt danışır, lakin avropalı tərəfdaşlar mübarizəyə daha az hazırdır”. Avstriya kansleri Karl Nehammer deyir: “Şimal axını 2” bu məsələyə qarışmamalıdır. Almanlar arasında məşhur fikir ondan ibarətdir ki, böhrana görə NATO da məsuliyyət daşıyır. Prezident Makron isə “Avropa təhlükəsizlik arxitekturasını” təklif edir və ABŞ üçün burada yerin harada olduğu bəlli deyil. Deməli, Putinin manevr üçün imkanları var.
Lakin Kremlin kovboyunun Qərb nizamının xarabalıqlarına hücumu Rusiya üçün rahat olmayan nəticələrə səbəb olur.
Rusiya məcburiyyət vasitəsi kimi dövriyyəyə “gərginlik” salıb. Məcburiyyət işləyir. Amma bu, başqalarını Rusiya ilə eyni şeyi sınamağa vadar edə bilər.
Putinin Qərbi küncə sıxışdırmaq üçün etdikləri onun qurduğu sistemin nə qədər həssas olduğunu göstərir. Axı “qonşuda düşmən” yaratmaqla güc nümayişi başqa resursların yoxluğunun və zəifliyin əks tərəfinin etirafıdır.
Müharibə başlamağa hazırlığı ilə dünyanı qorxudan Rusiya Qərbi kollektiv cavab axtarışına sövq edir. Qeyri-NATO ölkələri, Finlandiya və İsveç artıq NATO-ya üzvlük haqqında danışmağa başlayır. 2021-ci ilin əvvəlində Bayden ABŞ-ın nüvə potensialının azaldılması ilə bağlı fərziyyələr səsləndirdi və indi o, bu barədə düşünür.
Moskva Qərbə ultimatumla ünsiyyət qurmağı öyrədir. Biz (Putin) onlara deyirik – “NATO dayandırın”. Bizə deyirlər – Krımı Ukraynaya qaytarın: Donbas, Dnestryanı, Abxaziya və Cənubi Osetiyanı tərk edin; İsgəndərləri Kalininqrad vilayətindən çıxarın. Və burada hərbi və iqtisadi güc Rusiya tərəfində deyil.
Rusiya rəqibin protokola uyğun hərəkət edəcəyini dəqiq biləndə yaramazlıq edə bilər. Axı Moskva inadla Qərbə sübut edir ki, Rusiyanı diplomatiya ilə razı salmaq olmaz. Buna görə də amerikalı müzakirəçi Vendi Şermanın nazir müavini Sergey Ryabkovla razılığa gəlmək şansı yox idi. Rusiya buna baxmayaraq, eskalasiyanın daha effektiv olduğunu sübut etsə, dünya üçün “cəhənnəm vadisi” başlayacaq.
Moskva öz tələblərini maksimuma çatdırır: “İndi bizə qarantiya verin!” deyir. Eyni zamanda, Moskva anlayır ki, “indi qarantiya” mümkün deyil. Maksimalizm kompromis meydanını daraldır, Rusiyanı küncə sıxışdırır. Rusiyanın Kuba və Venesuelada hərbi infrastrukturunun yerləşdirilməsi təhdidi artıq çarəsizlik jesti kimi görünür.
Ukraynadan sövdələşmə (ticarət) vasitəsi kimi istifadə edən Rusiya ukraynalıları rəqibinin qucağına daha da sıxışdırır. Ukraynalıların təqribən 50%-i Rusiyaya – işğalçı dövlətə müqavimət göstərməyə hazır olduğunu bildirir. Onların üçdə biri əlində silahla müqavimət göstərməyə hazırdır. İndi Ruslar onları necə inandırsın ki, onlarla eyni xalqdır?
Ruslar nə dərəcədə Putinin Rusiyanın böyüklüyünü və haqlı olduğunu bəyan etmək yolunu dəstəkləyəcəklər?
Axı Rusiyanın “qala”ya çevrilməsi pul ödəməli olacaq. SSRİ necə ödədi, bunun necə bitdiyini bilirik. Xatırladım ki, Levada Mərkəzi (xarici agent elan edilib) iddia edir ki, rusiyalıların üçdə ikisi (66%) Rusiyanı militarist güc kimi yox, “dünyanın ən güclü ölkələrindən biri, hətta yüksək həyat səviyyəsinə malik ölkə kimi görür”.
Qərb Rusiya iqtisadiyyatına necə zərbə vuracağını müzakirə etməyə məcburdur. Rusiyanın liberal demokratik ölkələrin daxilində güclü lobbi maşını var və o, hələ də işləyir. Lakin Rusiya öz hədə-qorxuları ilə kollektiv Qərbdə və postsovet məkanında unudulmuş özünümüdafiə refleksini oyadır. Və tezliklə Moskvadakı Qərb lobbiçiləri orada “xarici agent” ola bilərlər.
İndi Amerika Rusiyaya “yox” dediyi və Moskvanın güzəştə getmədiyi üçün fasilə yaranıb. Kreml ABŞ və NATO-dan əks təkliflər gözləyir. Amma hər şey artıq deyilib! Prezident Putinin qərarını verməsi üçün fasilə lazımdır. Biz o yerə gəlib çatmışıq ki, ya öz oyununu oynayaraq uçuruma tullanan Rusiya qisas alır, ya da geri çəkilir. Ancaq geri çəkilmək həmişə alçaldıcıdır, ələlxüs Putin üçün.
Donbasda Rusiya hərbçiləri zəhərlənəcək, öldürüləcək və ya meyitləri anbarda tapılacaq. Ukraynaya genişmiqyaslı müdaxilə olacağı təqdirdə, Rusiya qoşunları işğal olunmuş ərazilərdə parad keçirə bilməyəcək. Bu fikri Ukraynanın ABŞ-dakı keçmiş səfiri Valeri Çalıy yanvarın 15-də “Azadlıq” radiosuna müsahibəsində bildirib. Jurnalist ondan “ Bloomberg ”ə yazdığı məqalədə Rusiya prezidenti Vladimir Putinin Poltavada Ukrayna üzərində “qələbə paradı” keçirmək istədiyini irəli sürən britaniyalı tarixçi Nil Ferqüssonun fikrinə münasibət bildirməsini xahiş edib .
“Onu buraxın. Düşünürəm ki, orada… Poltava yaxınlığında qalacaq. Bu günlərdə mən Poltavada, Xarkovda, Axtırkada idim. Sizə deyim ki, insanlar bunu 2014-cü ildəki kimi qəbul etmirlər. Onlar “rus baharı”nın nəticələrini gördü. Krım, Donbas bu “rus baharı” ilə işğal edildi” bildirib.
O, hesab edir ki, “heç kim bu “rus baharını” öz evinə buraxmayacaq. Yəni Putinin öz-özünə düşündüyü kimi, 2014-cü il bir daha olmayacaq. Mən buna əminəm”, – Çalı bildirib.
Onun sözlərinə görə, ərazini zəbt etmək üçün bir paraşütçü alayını yox, bütün Rusiya ordusunu Ukrayna ərazisinə gətirmək lazımdır. Onların belə resursu belə yoxdur. Ona görə də mən bunu gözləmirəm, Putinin ordusu Poltavada “paradlar” keçirə bilməyəcək – deyə Çaly izah etdi.
O vurğulayıb ki, Ukraynaya geniş miqyaslı müdaxilə olarsa, “minlərlə rusiyalı ən azı dərhal həlak olacaq”.
“Rusiyada diktator Putinə, avtoritar Rusiyaya bu, çox ciddi problemlərə gətirib çıxaracaq”, – diplomat proqnozlaşdırır.
Vahidov Qurban. Araşdırmaçı – analitik.