Moskva və Tehranı son zamanlar Bakı, Ankara və Tiflisin hərbi-siyasi ittifaqı və bu ölkələrin keçirdiyi hərbi təlimlər ciddi narahat edir və müzakirələr mərkəzindədir. Rusiya və İran Cənubi Qafqazın bu ölkələri arasında dostluq və siyasi təmasların potensialından, ciddi əməkdaşlıq meyllərindən, xarici təhlükələrə qarşı birgə müqavimət göstərmək istəklərindən ciddi narahatlıq keçirirlər. Nə üçün Bakı, Ankara və Tiflis alyansı Tehran və Moskva tərəfindən bu qədər bəyənilmir?
Şübhəsiz ki, İranın bölgədə aktivləşməsi ABŞ-ın Yaxın Şərqdəki rolunun zəifləməsi ilə əlaqədardır və indi İranın mənəvi və siyasi rəhbərliyi planlarını aktivləşdirərək, yeni bir fəaliyyət doktrinası hazırlayır. Ancaq İranın Cənubi Qafqaza təcavüzünü dayandıracaq qüvvə Azərbaycanın düşünülmüş siyasəti və strateji ittifaq qurmaq bacarığı olacaqdır. Bu mənada Azərbaycan və onun hərbi ittifaqları bölgədə təhlükəsizliyin moderatoruna çevrilir.
İranın Azərbaycana qarşı çox sərt çıxışları dövründə Azərbaycan, Türkiyə və Gürcüstanın bölgədə keçirdiyi hərbi təlimlər çox şey söyləyir. Xüsusilə, bölgədə Bakı və Ankaranın təşəbbüsü ilə qurulan ittifaqlar formal xarakter daşımır, əksinə işlək effektiv bir vasitə olur.
Gürcüstanın Azərbaycan və Türkiyə ilə hərbi blokda iştirakı bu cür əməkdaşlığın tam hüquqlu coğrafiyasından danışır. Bölgənin şimal-qərbində əhəmiyyətli bir siyasi faktor olan Gürcüstan, bu geosiyasi mövqedən bloka bir yeni güc verir və üç ölkənin birləşməsi üçün sərfəli bir “qərb dəhlizi”nə çıxışını təmin edir.
Eyni zamanda, Tiflisin belə birliyin Gürcüstanın özü üçün təsirli amil olduğunu bilməsi lazımdır. Çünki o, bu birliyin Qafqaz təhlükəsizliyi və Tiflis üçün Rusiyanın hər hansı iddiasından müstəqilliyinin təmin edilməsində lazımlı bir vasitə olduğu qənaətindədir. Gürcüstan üçün, üç ölkənin blokunda iştirak etmək, Moskva tərəfindən hər hansı bir hipotetik təcavüz təhlükəsi faktını praktiki olaraq aradan qaldırır və Tbilisi bunu yaxşı anlayır.
Gürcüstan ordusunun potensialı, digər iki ölkənin ordularının potensialından aşağıdır. Lakin, artıq vurğulandığı kimi, Gürcüstan blok üçün şimaldan geosiyasi qalxan olmaq rolunda olmalıdır. Tiflis üçün Azərbaycan və Türkiyə blokunda olmaq, Rusiyanın fəallığını və hərbi-siyasi gücü faktorunu gündəmdən çıxarması baxımından çox vacibdir.
Rusiyanı Qafqazı “keçmək” cəhdlərinin qarşısı alınır, yeni birlik indi Rusiyanı bu istiqamətdə nəzərəçarpacaq dərəcədə gücünü aşağı salır. Gürcüstanın praktiki olaraq ayrı bir seçimi yoxdur, getdikcə daha aydın görünən Rusiya-İran-Ermənistan blokuna qarşı çıxmaq məcburiyyətindədir. Eyni zamanda, İranın Cənubi Qafqazdakı qüvvələr balansına təsir imkanları və müdaxilə etmək meylləri nəzərəçarpacaq dərəcədə maneə törədir.
İranın Azərbaycan sərhədləri yaxınlığında “güc” nümayiş etdirməsi gözlənildiyi kimi heç bir nəticəsi olmadı, əksinə olmayan nüfuzuna xələl yetirdi.
İran Qafqazdakı əməkdaşlıq konstruksiyası quruluşunu pozmağa müvəffəq olmayacaq, bütün rollar açıq şəkildə yazılıb və buna görə də İranın Cənubi Qafqaz regionunda “yumşaq” güc rolundan başqa heç bir işi yoxdur.
Təəssüf ki, digər üçlük – İran, Rusiya, Ermənistan haqqında təsdiq olunmuş bir fakt kimi danışılmalıdır.
Ən son hadisələr Rusiyanın demək olar ki, bölgədəki gərginliyin və bu birliyin (Rusiya, İran, Ermənistan) yaradılmasının təşəbbüskarı olduğunu göstərdi. Sergey Lavrovun son çıxışı və ritorikası bölgənin xəritəsini dəyişdirməklə bağlı mümkün təhlükəni düşünməyə vadar edir.
Bakı-Ankara-Tbilisi və Bakı-Ankara-Pakistan ittifaqlarının vacib bir tarazlıq və hərbi-siyasi tənzimləyici rolunu oynadığı yer budur.
Bu mənada Türkiyə və Azərbaycanın siyasi rəhbərliyi bu cür vəziyyətləri əvvəlcədən görərək hərəkətə keçdilər. Hal-hazırda indi biz geostrateji xəritəni dəqiqliklə görürük.
Bu mənada Türkiyə və Azərbaycanın siyasi rəhbərliyi bu cür vəziyyətləri əvvəlcədən görərək hərəkətə keçdilər. İndi görürük ki, 44 günlük Qarabağ müharibəsi bitməzdən əvvəl və dərhal sonra Ankara və Bakı bölgədə hərbi və siyasi sabitliyin möhkəm bir tarazlığını yaratmaq məqsədilə geostrateji dəqiqliklə bölgədə “bloklar” sxemləri qurmağa başladılar
Vahidov Qurban. Araşdırmaçı – analitik