Hər il oktyabrın 29-da türk xalqı əsas milli bayramını – Respublika Gününü qeyd edir
Türk xalqının tarixində yeni bir dövr açan hadisə olan Türkiyə Cümhuriyyətinin elan edilməsindən 98 il ötür. Cümhuriyyətin elan edilməsi ilə dövlət idarəçiliyində “Suverenlik qeyd-şərtsiz və qeyd-şərtsiz xalqındır” şüarı öz yerini tutdu.
Hər il oktyabrın 29-da türk xalqı əsas milli bayramını – Respublika Gününü qeyd edir. 1923-cü ilin bu günü Türkiyə Cümhuriyyət elan edildi.
1920-ci il aprelin 23-də türk xalqının Milli Qurtuluş Mübarizəsi dövründə Türkiyə Cümhuriyyətini elan edən Böyük Millət Məclisi (TBMM) açıldı. Ancaq Türkiyə Cümhuriyyəti 1923-cü ilə qədər rəsmi tanınmadı. 1923-cü il iyulun 24-də Lozanna müqaviləsi imzalandı və bu müqaviləyə əsasən Türkiyənin müstəqilliyi tanındı.
1923-cü il oktyabrın 13-də Türkiyə Böyük Millət Məclisinin ikinci çağırışının başlamasından 2 ay sonra Ankara Türkiyə hökumətinin mərkəzinə çevrildi.
İdarəetmə formasının dəqiq təyin edilməsinə və yeni dövlət başçısının seçilməsinə ehtiyac var idi.
Həmin ana qədər dövlət başçısı Türkiyə Böyük Millət Məclisinin (TBMM) sədri Mustafa Kamal Atatürk olub.
Bir sıra xarici dövlətlər Lozanna sülh müqaviləsinin mətnini təsdiqləmək üçün Ankaradan hökumət formasının daha dəqiq müəyyən edilməsini tələb ediblər.
Türkiyənin yeni hökumətinin tərkibinin parlamentlə uyğunsuzluğu vəziyyəti daha da gərginləşdirib.
1923-cü il oktyabrın 25-də indiki hökumət istefa verdi və ölkədə siyasi böhran başladı.
Vəziyyət Atatürk tərəfindən Cümhuriyyət elan etmək üçün bir fürsət kimi qəbul edildi.
– Sabah Cümhuriyyət elan olunacaq
1923-cü il oktyabrın 28-dək hökumət qurmaq mümkün olmadığından Mustafa Kamal Atatürk Ankarada Çankaya sarayında silahdaşlarına ertəsi gün cümhuriyyət elan edəcəyini bildirdi.
Həmin gecə Atatürk İsmət İnönü ilə birlikdə 1921-ci il Konstitusiyasının maddələrinə dəyişiklik etmək üçün qanun layihəsi hazırladı.
1923-cü il oktyabrın 29-da qanun layihəsi partiyanın parlament fraksiyasına təqdim edildi və burada aşağıdakı müddəalar var idi:
– Türkiyə dövlətində dövlət idarə forması Cümhuriyyətdir;
– İcra hakimiyyəti sisteminə Nazirlər Kabineti rəhbərlik edir;
– Prezident parlament tərəfindən ali qanunvericilik orqanının deputatları arasından bir müddətə seçilir;
– Prezident dövlət başçısı hesab olunur. Bu şəxsdə lazım gələrsə, parlamentə və Nazirlər Kabinetinə sədrlik edə bilər.
Həmin gün qanun layihəsi parlamentə təqdim edilib və müzakirələrdən sonra saat 20.30-da iclasda iştirak edən 158 nəfərin hamısı tərəfindən yekdilliklə qəbul edilib.
Cümhuriyyətin elan edilməsi alqışlarla, sevincli nidalarla qarşılandı: “Yaşasın Cümhuriyyət!”.
Cümhuriyyətin elan edilməsi ilə dövlət idarəçiliyində “Suverenlik qeyd-şərtsiz və qeyd-şərtsiz xalqındır” şüarı öz yerini tutdu.
Bundan sonra prezident seçkiləri keçirildi.
Gizli səsvermədə 158 millət vəkilinin hamısının səsini toplayan Mustafa Kamal Atatürk yeni Türkiyə dövlətinin ilk prezidenti seçilib.
Bundan sonra parlamentin tribunasından çıxış edən Atatürk çıxışını “Türkiyə Cümhuriyyəti xoşbəxt, uğurlu və qalib gələcək” sözləri ilə bitirib.
Bununla da dövlətin adı və idarə forması ilə bağlı mübahisələrə son qoyuldu, ölkə rəhbərliyi məsələsi bağlandı.
Hökumətin formalaşdırılması sistemi dəyişdirilib, ona əsasən prezident baş naziri təyin edir, o da öz növbəsində Nazirlər Kabinetinin tərkibini təsdiq üçün dövlət başçısına təqdim edir.
Türkiyə Cümhuriyyətinin ilk hökumətini qurmaq missiyası İsmət İnonyuya həvalə edildi.
Oktyabrın 29-dan 30-na keçən gecə, eləcə də oktyabrın 30-u türk xalqı Cümhuriyyətin elan olunmasını qeyd etdi.
26 oktyabr 1924-cü il tarixli fərmanla Cümhuriyyətin elan olunmasının 101 artilleriya atəşi və rəsmi tədbirlərlə qeyd edilməsi qərara alındı.
Qərara uyğun olaraq 1924-cü il oktyabrın 29-da ölkədə bayram tədbirləri başlandı.
1925-ci il fevralın 2-də Türkiyə Xarici İşlər Nazirliyi oktyabrın 29-nu rəsmi bayram günü elan etməyi təklif etdi.
Təklifə Milli Məclisin Konstitusiya Komissiyasında baxılıb və aprelin 18-də qəbul edilib.
1925-ci il aprelin 19-da Türkiyə Böyük Millət Məclisi oktyabrın 29-nu milli bayram elan edən qərarı təsdiqləyib.
Transqafqaz.com